J.Bitti Hamas’ın İsrail’e yönelik acımasız saldırısının Gazze’de bir savaşı tetiklemesinden yüz gün sonra, çatışma tırmanmaya devam ediyor. Husilerin Kızıldeniz’deki gemilere aylardır sürdürdüğü füze saldırılarının ardından 11 Ocak’ta Amerika ve İngiltere, Yemen’deki Husi kalelerine saldırmaya başladı. Beş gün sonra İsrail, Lübnan’a yönelik en büyük hedefli barajını ateşledi. Hedefi İran destekli militan grup Hizbullah’tır.

Şu ana kadar tam ölçekli bir bölgesel savaştan kaçınıldı; bunun nedeni büyük ölçüde ne İran’ın ne de Amerika’nın bunu istememesi. Ancak çatışmanın ekonomik sonuçları zaten oldukça büyük. Ticaret yolları engelleniyor, küresel nakliye kesintiye uğruyor ve yerel ekonomiler harap oluyor. Orta Doğu’nun en üretken endüstrileri baltalanıyor. Lübnan ve Batı Şeria’da ise artan zorluklar, daha da fazla şiddete yol açma tehlikesi taşıyor.

Ticaretle başlayın. Hamas saldırısından önce, ortalama bir Orta Doğu ülkesinin toplam ihracatının (İsrail teknolojisinden Körfez petrolüne kadar) beşte biri bölgenin başka yerlerine gönderiliyordu. Jeopolitik düşmanlar giderek birbirleriyle ticaret yapıyor. Artık tüm malların yarısından fazlasını taşıyan yollar kapalı. Bölge içi ticaret çöktü. Aynı zamanda Orta Doğu’dan mal taşımanın maliyeti de arttı. Bu da önümüzdeki aylarda marjları son derece zayıf olan birçok ihracatçının iflas etmesine neden olacak.

Kızıldeniz bir zamanlar dünya çapında dolaşan tüm malların %10’unu taşıyordu. Ancak Husiler füze fırlatmaya başladığından beri sevkiyat hacimleri normal seviyelerin sadece %30’una düştü (tabloya bakınız). 16 Ocak’ta petrol ve gaz devi Shell, denizden kaçınacağını açıklayan son çok uluslu şirket oldu.

Kızıldeniz’e sınırı olan bazı ülkeler için Husilerin füze saldırıları çok daha kötü sonuçlara yol açıyor. Eritre’nin ekonomisi, komşularıyla gergin ilişkiler nedeniyle tümü deniz yoluyla seyahat eden balıkçılık, tarım ve madencilik ürünleri ihracatına dayanıyor. Krizin vurduğu Sudan için Kızıldeniz, yardımın tek giriş noktası; saldırıların başlamasından bu yana neredeyse hiçbiri ihtiyaç sahibi 24,8 milyon kişiye ulaşmadı.

Daha fazla aksama, bölgenin en büyük ülkelerinden biri olan Mısır’ın mali açıdan çöküşüne yol açabilir. 110 milyonluk nüfusuyla Kızıldeniz hayati bir dolar kaynağıdır. Hükümeti, Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlayan Süveyş Kanalı’ndaki geçiş geçişlerinden Haziran ve Haziran ayları arasında 9 milyar dolar kazandı. Geçiş ücreti geliri olmasaydı, Mısır merkez bankası 2023’ün başında 16 milyar dolar (iki aylık ithalat) tutarındaki döviz rezervlerini tüketmiş olacaktı. Hükümet aynı zamanda bütçesinde de açık bir boşlukla karşı karşıya kalacaktı. Körfez Ülkelerinden likidite enjeksiyonları ve IMF.

Her iki kriz de 2024’te gerçekleşebilir. Mısır’ın bu yıl şu ana kadar Süveyş Kanalı’ndan elde ettiği gelir, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 40 daha düşük. Bu da onu, hükümetini temerrüde düşürecek ve bütçesini darmadağın edecek doların tükenmesi riskiyle karşı karşıya bırakıyor.

Çatışma aynı zamanda Orta Doğu’nun en umut verici endüstrilerini de vurdu. 7 Ekim’den önce İsrail’in teknoloji sektörü en parlak noktasıydı ve ülkenin GSYİH’sının beşte birine katkıda bulunuyordu. GSYİH. Şimdi başı dertte. Yatırımcılar fonlarını çekiyor, müşteriler siparişleri iptal ediyor ve işgücünün büyük bir kısmı mücadele için seferber oldu.

Ürdün ise normalde turizmin %15’ini temsil eden turizm açığından muzdarip. GSYİH. Buradaki mücadeleler bölgedeki mücadelelerin simgesidir: Körfez ülkelerinde bile turist sayısında düşüş yaşandı. Hamas saldırılarını takip eden haftalarda Ürdün’e uluslararası varışlar %54 oranında düştü. Mısır’a benzer şekilde, gelir kaybı onu tehlikeli bir şekilde temerrüte yaklaştırıyor.

Ancak savaşın en tehlikeli ekonomik sonucu, kolaylıkla patlayıp daha fazla şiddete dönüşebilecek iki ateş kutusu olan Lübnan ve Batı Şeria halklarının maruz kaldığı zorluklar olabilir. İsrail ve Hizbullah karşılıklı hava saldırıları düzenlerken Güney Lübnan’ı yok ediyorlar. Halihazırda 50.000’den fazla insan (kuzey İsrail’deki 96.000 kişiyle birlikte) yerinden edilmiş durumda. Onarımlar pahalı olacak, ancak bunları finanse edecek para kalmadı: Lübnan, 2019’da temerrüde düştüğünden beri gölge bir hükümete sahip. Son aylarda, birlikte temsil eden turistler ve yabancı bankaların etkisiyle ekonomik serbest düşüş hızlandı. Nüfusunun %70’i. GSYİHHükümetlerinin tavsiyesi üzerine ülkeyi terk ettiler.

Batı Şeria’da işler daha iyi değil. 3,1 milyon sakininin 200.000’i her gün İsrail’e gidip gelen fabrika işçileridir. İsrail izinlerini iptal ettikten sonra işsiz kaldılar. Bu arada savaşın başlangıcından bu yana 160 bin memura maaş ödenmedi. Batı Şeria hükümeti, İsrail’in genellikle Gazze’ye gönderilecek fonları alıkoymasının ardından artık İsrail’den (bunları toplayan) vergi gelirlerini kabul etmeyi reddediyor. Kamu hizmetlerinin kapatılması ve memurların ipotek ödemelerini kaçırması, bir bankacılık krizini tetikleme riski taşıyor.

Ortadoğu uzun zamandır uçurumun eşiğindeki ekonomilerle dolu. İsrail ile Hamas arasındaki savaş artık onları devirebilir. Hükümetleri geçimlerini sağlamak için Körfez ülkelerinin kurtarma paketlerini, ABD yardımlarını ve maliyetli kısa vadeli kredileri dengeleyerek karttan evler inşa etti. Her şeyin çökme riski endişe verici.

Küresel ekonominin geri kalanı şu ana kadar çatışmadan çok az etkilendi. Ocak başındaki yükseliş dışında petrol fiyatları nispeten sakin seyrediyor ve küresel büyüme ve enflasyon üzerindeki etkilerinin minimum düzeyde olması bekleniyor. Ancak Orta Doğu’nun büyük bir kısmı borç krizine girerse her şey hızla değişebilir. Bu durum genç, kentli ve giderek işsiz kalan nüfusları etkileyecektir. Bu, stratejik açıdan önemli ve kronik olarak istikrarsız ülkelerden oluşan geniş bir grupta daha da aşırı politikaların reçetesidir. Bunun sonuçları tüm dünyaya yansıyacaktır. ■

Ekonomi, finans ve piyasalardaki en büyük haberlerin daha uzman analizi için, yalnızca abonelere özel haftalık bültenimiz Money Talks’a kaydolun.